شیخ طوسی که به شیخ الطایفه نیز مشهور است همانگونه که از نامش پیداست در تاریخ علمای شیعه نامی رفیع و مقامی بس ارجمند دارد. وی در کتاب شریف « تهذیب الاحکام» که یکی از چهار کتاب اصلی شیعه است روایت کرده است که       « در شب بیست و سوم از ماه مبارک رمضان در حال سجوده و قیام و رکوع و هر حالتی که هستی و در تمام ماه و هر هنگام که بتوانی و هر وقتی که در زندگیت به یاد آوری، این دعا را مکرراً می گویی: اللهم کن لولیک .......... و تمکنه فیها طویلا». البته در منابع دیگری نیز همین دعا نقل شده و در آن به جای کلمه تمکنه، تمتعه نقل شده و همین نقل دوم ، مشهور شده و امروز نیز عامه کسانی که سراسر شور و شوق و عرض ادب به محضر حضرت ولی عصر (عج) هستند بر مبنای همین نقل دوم دعا را می خوانند. اما ابتدائاً معنای دعا را طبق هر نقل عرض کرده و سپس دلایل برتری نقل اول غیر مشهور را بر نقل مشهور بیان می کنیم.

خدایا! برای دوست خود حجه ابن الحسن – که صلوات تو در این زمان و همه ی ساعات و لحظات بر او و اجداد طاهرینش باد- ( سرپرست) و (محافظ) و (رهبر) و (یار) و (راهنما) و (چشم) باش، تا آن که او را در زمینت با اختیار و امنیت، ساکن فرموده و او را به مدت طولانی تمکن بخشی- قدرت و توانایی عنایت  فرمایی – به رحمت خودت ای رحم کننده ترین رحم کنندگان.

و اما بر مبنای نقل مشهور ترجمه ی فراز آخر دعا چنین خواهد شد: «.... و او را به مدت طولانی تمتع عنایت فرمایی» (بهره مندی و برخورداری)

اما به چند دلیل ما نقل غیر مشهور تمکنه را بر نقل دیگر ترجیح داده، در این مقاله مختصر به اجمال دلایل این ترجیح را  برمی شمریم:

الف- همخوانی با قرآن کریم: همانطور که مستحضرید تعدادی از آیات نورانی قرآن کریم، حسب فرمایشات معصومین درباره وجود مقدس حضرت مهدی است. البته باید توجه داشت تأویل آیات را راجز راسخون در علم کسی نمی داند. خداوند فقط به خواص اولیاء خود، تأویل آیات را الهام می کند و هر کسی را نسزد که به تاویل دست زند. آنکه همطراز قرآن ومفسر  آن و دانای به رموز قرآن است وجود حضرت رسول اکرم (ص) و پس از او ائمه معصومین اند. فقط آنانند که تفسیر و تأویل قرآن می دانند و می آموزانند. این مفسرین معصوم از جمله فرموده اند که تعدادی از آیات قرآن کریم راجع به وجود حضرت مهدی (عج) و مسائل آخر الزمان و علائم ظهور است. مرحوم بحرانی که از بزرگان شیعه است مجموعه ی این آیات و احادیث تفسیری آنها را در کتابی خواندنی جمع نموده است که برای آشنایی علاقه مندان به این دسته آیات بسیار مفید و سودمند است. در این آیات هیچ گاه وعده ی تمتع به حضرت (عج )داده نشده ولی وعده تمکن داده شده.

من جمله از آیاتی که به بحث ما مربوط اند اول آیه 55 سوره نور است که می فرماید « وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبد لنهم من بعد خوفهم آمنا یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا»

(خداوند به آنان که ایمان و عمل صالح آوردند وعده می دهد که قطعا آنان را همچون پیشینیان در زمین خلیفه ی خود خواهد نمود و حتما به آنها تمکن و قدرت اجرای دینی را که خود برای آنان رضایت داده و پسندیده عطا خواهد نمود و یقینا آنان را پس از نا امنی و اضطراب ها به امنیت خواهد رساند که مرا بپرستید و شرک نورزید.)

دوم: آیه ی 41 سوره ی حج که می فرماید: الذین إن مکناهم فی الارض اقاموا الصلوه و اتو الزکاه و أمروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبه الامور.

(آندسته از بندگانم که اگر قدرت و تمکن در زمین به آنها عطا کنم، نماز را اقامه نموده و زکات می پردازند و و امر به معروف و نهی از منکر می نمایند و عاقبت کار ما از آن خداست) و آیات بسیاری دیگر که به دلیل اجمال مقاله از ذکر آن معذوریم.

ملاحظه می فرمایید که در آیات فوق خداوند سخن از «تمکن» در مورد آنان نموده و هیچ سخنی از تمتع نه در این آیات و نه در آیات دیگر نیست.

ب: زیبایی معنا و متن: تصدیق می فرمایید که طلب « تمکن» برای حضرت ولی عصر زیباتر و کامل تر است تا طلب «تمتع» به عبارت دیگر شیعه ی دلسوخته ای که می خواهد برای آن وجود نازنین دعا کند، از خداوند تقاضا می کند «که آن عزیز را با رضایت و اختیار و امنیت (طوعا) در زمین ساکن کن. و سپس به مدت طولانی به او تمکن بده . قدرت بده . توانایی بده. این معنا بسی زیباتر و جامع تر است تا وقتی که همین دلسوخته دعا می کند « خدایا! به آن عزیز تمتع بده، بهره مندی، برخورداری، و کامروایی بده»

ج- تناسب با مقام شامخ امامت امام عصر (عج): ذخیره و عصاره همه ی تعالیم آسمانی انبیاء و ائمه بوده و مورد آرزوی همه ی آنان قرار گرفته و هر کدام مشتاق حضور در دوران او بوده و این اشتیاق را بیان داشته اند که نمونه های آن بسیار است. تا جایی که پیامبر اکرم (ص) در روز غدیر و خطبه با اهمیت غدیر چند بار از این نواده عزیز،  و بشارت بزرگ الهی یاد می کنند و یا امام رضا (ع) که با شنیدن لقب آن عزیز (قائم آل محمد) از جا بر می خیزند و دست بر سر می گذارند و یا امام صادق (ع) که می فرمایند: اگر دوران او را درک می کردم همه ی عمرم در خدمت او می بودم.

با نمونه های بسیاری که در وصف علاقه ی انبیا و ائمه و اولیاء به حضرت مهدی (عج) نقل شده است طبیعتا مقام و منزلت ویژه ای برای ایشان تعیین می گردد که فراتر از هر محبوب و هر مصلح و هر رهبر معمولی است. حال رعایت مقام و تناسب موضوع و حفظ شأن امام ایجاب می کند که موقع دعا «تمکن ومکنت وقدرت» ایشان را از خداوند طلب کنیم نه تمتع وبهره برداری.

د- شمول تمکن بر تمتع: تمکن عام بوده و از نتایج تمکن ، تمتع نیز هست. آن کس که قدرت یافت و متمکن شد طبیعتا چنانچه اراده کند متمتع نیز خواهد بود.

نه بر عکس. یعنی هر متمکنی متمنع هست ولی هر متمتعی متمکن نیست. «رابطه عموم  و خصوص من وجه است»

ه- نقل شیخ طوسی (رحمه الله) : همانطور که در ابتدای بحث، عرض شد مرحوم شیخ در کتاب تهذیب، دعا را به همین مشکل نقل کرده است. با توجه به مقام علمی شیخ و میزان وثاقت و اعتبار منقولات او، چنانچه ما به همین نقل اعتماد نموده و دعا را بدین شکل بخوانیم از اعتبار علمی نیز برخوردار است. همانطور که می دانید شیعه کتب خمسه – کتابهای پنج گانه- به ترتیب ذیل دارد 1- مدینه العلم از شیخ صدوق 2- من لا یحضره الفقیه از شیخ صدوق 3- اصول کافی از مرحوم کلینی 4- تهذیب الاحکام از شیخ طوسی 5- استبصار از شیخ طوسی

همانطور که ملاحظه می فرمایید 2 کتاب از کتابهای فوق متعلق به شیخ طوسی است. و نیز قابل ذکر است که در علم رجال نیز، شیعه دارای 4 کتاب اصلی است که دو کتاب آن متعلق به شیخ طوسی است و دو کتاب دیگر نیز به او مدیون و منتسب اند.

حال با توجه به نکات فوق کاربرد واژه ی تمکنه بر تمتعه ترجیح دارد. اگر چه تمتعه نیز جا افتاده و استعمال می گردد

پاسخی به یک منتقد
هوشیار باشیم ! نقض قانون با شعار دفاع از قانون .
[عناوین آرشیوشده]